Complotdenken

Na een uitvoerige bezinning op de morele intuïtie die we als mensen kunnen ontvangen en in het leven verwerkelijken door ons samenleven met de engelen in onze ziel, wil ik terugkeren naar het thema dat ons bezighoudt: de corona-crisis. De vier weken bezinning op de vraag ‘Wat doet de engel in ons astraallichaam?’, was natuurlijk niet een ander thema. Maar ik wil nu een andere vraag stellen, en dat is de vraag naar het verschijnsel complotdenken of samenzweringstheorie. Het lijkt me van belang om dit woord eens wat nader te beschouwen.

Wanneer je filmpjes op YouTube kijkt, gemaakt door mensen die zich tegen de coronamaatregelen keren, dan zie je verschillende dingen. Je ziet mensen die er in het geheel niet voor terugdeinzen om hun complottheorieën te openbaren. Je ziet ook mensen die rationeel, wetenschappelijk hun tegenstand tegen de coronamaatregelen onderbouwen, maar die dan vervolgens in de media toch als complotdenkers worden weggezet. Maar je ziet ook mensen die – en dat vind ik in Nederland het meest opvallend, maar daartoe heb ik ook de meest directe toegang, omdat het vaak ook bekende mensen zijn – zo te werk gaan en spreken dat ze duidelijk wel hun tegenstand tegen de coronamaatregelen uiten, maar dat ze dat op zodanige wijze doen, dat ze elke verdenking op complotdenken bij voorbaat onmogelijk maken, doordat ze nadrukkelijk stellen dat de regeringen, de overheden overal ter wereld oprecht bezorgd zijn geweest, uit zijn gegaan van goede bedoelingen die dan toch het verkeerde teweegbrengen, en die dan in een bepaald vaarwater komen waar ze niet meer uit komen, dan vervolgens in een stroomversnelling van maatregelen komen, die niet meer te verantwoorden zijn en ook niet meer terug te draaien. Deze laatste vorm van tegenstand doet bijzonder prettig aan, omdat het beeld van een mensheid die vanuit goede bedoelingen handelt, hoewel dan toch het verkeerde kan ontstaan, een aangenamer beeld is dan het beeld dat de complotdenker heeft, namelijk dat er opzet in het spel is.

Nu heb ik mij in de loop van de afgelopen jaren verwonderd afgevraagd hoe het nu eigenlijk gekomen is, dat het complotdenken zo ongeveer gelijkgesteld is geraakt met criminaliteit of – en ik weet niet wat erger is – paranoïde waanzin. Een complotdenker wil je echt niet zijn, want dan lig je eruit, je bent volkomen belachelijk, je lijdt aan een paranoïde waan. We hebben ook in antroposofische kringen wel gezien dat bepaalde media binnen de antroposofische nieuwsmedia dit complotdenken verweten werd en ook daar is mij opgevallen dat de betreffende tijdschriften zich daartegen met kracht hebben verweerd, waarbij ik me wel af heb gevraagd, waarom eigenlijk? Wat is er zo erg aan, dat je in de gang van de wereldgebeurtenissen een bepaalde opzettelijke wil beleeft? Zou het niet beter zijn om dat standpunt eens uit te leggen, in plaats van mee te gaan in de publieke opinie dat je slecht bent als je zo denkt en onderzoekt?

Nu begrijp ik aan de andere kant de slechte ‘naam’ ook wel, omdat complottheorieën die uitgaan van bepaalde machtsimpulsen in de wereld vaak onnavolgbaar wilde fantasieën laten zien, die door de gang van de latere gebeurtenissen ook als onjuist worden bewezen. Maar mensen dwalen nu eenmaal, ook in de reguliere wetenschap gebeurt dat. Je kunt soms ook theorieën lezen over historische gebeurtenissen die zo worden verklaard, dat je denkt dat de schrijver waanzinnig geworden is – en die promoveert daar dan op.

Maar ik wil teruggaan naar de vraag: Hoe heeft het nou toch eigenlijk kunnen gebeuren dat het beschouwen van de wereldgebeurtenissen met de vraag: zit hier een bepaalde bewuste wil achter?, de schijn van criminaliteit of waanzin van de vraagsteller gekregen heeft?

Wanneer we teruggaan naar de tijd van de Eerste Wereldoorlog, dan vinden we in het verloop van die Eerste Wereldoorlog en ook nog daarna een reeks voordrachten van Rudolf Steiner, waarin hij duidelijk heeft laten zien hoe wereldgebeurtenissen tot stand komen en ik heb al eerder hier in een regel gezegd: Bij Rudolf Steiner zie je dat dit complotdenken volledige rationeel gefundeerd en begrijpelijk is, goed gedocumenteerd ook. Er is een uitgebreide cyclus, ‘Die zeitgeschichtliche Betrachtungen’, waarin de achtergronden van het wereldgebeuren worden belicht. Wanneer je die voordrachten opneemt dan moet je wel zeggen, naar de huidige maatstaven, dat dit een complotdenken is. Toch is degene die dat uitsprak niet bepaald crimineel of waanzinnig geweest. Men heeft zich bij de nieuwe uitgave daarvan moeite gedaan om de schijn ervan te verwijderen, maar dat is niet eerlijk, want we vinden in deze voordrachten nogmaals een heel oprechte, goed gefundeerde beschouwing van de achtergronden van het wereldgebeuren.

Wanneer je erover gaat nadenken, dan is het natuurlijk toch wel duidelijk dat er overal, waar je met menselijke organisaties te maken hebt, te maken hebt met gedachten en ideeën, met plannen die de mensen hebben om bepaalde doelen na te streven en te bereiken. Elke politieke partij heeft een programma en zonder dat programma kun je niet eens een politieke partij beginnen. Alleen zijn de punten waarnaar gestreefd wordt en die verwerkelijkt willen worden volledig openbaar.

Maar dat er wilsrichtingen zijn in de wereld dat is in de politiek natuurlijk toch al zonder meer duidelijk. En dat er met die wilsrichtingen niet altijd eerlijk wordt omgegaan, dat is toch ook wel duidelijk. De vraag is alleen of er ook geheime wilsrichtingen bestaan en wie hebben die dan?

Maar nu hebben we in de tweede helft van de 20e eeuw bijvoorbeeld de films van James Bond gekend. Daarin komen bepaalde organisaties voor, waar een man met een poesje op schoot streeft naar wereldheerschappij of naar de vernietiging van de wereld, of naar de vernietiging van een deel van de wereld ten gunste van het andere deel. Ik denk dat daar iets geopenbaard wordt, wat naar het rijk van de fantasie verwezen wordt want ‘het is maar film’, maar wat aan de andere kant in de mensheid bepaalde opvattingen voedt.

Dat zou je natuurlijk niet willen, dat er een geheime organisatie bestaat die streeft naar de macht in de wereld en je zou dan ook blij zijn dat er zo'n betrouwbare Britse geheime dienst is met mensen in dienst die dat iedere keer juist op tijd weten te verijdelen.

Dat is maar een verhaal en zo zijn er meerdere verhalen, verfilmde verhalen. Ook Dan Brown is een succesauteur van dergelijke verhalen, die ook weer verfilmd zijn.

Is de gedachte nou werkelijk zo waanzinnig dat er in de wereld bepaalde groeperingen zijn — misschien kun je ze ook wel denktanks noemen, maar dan niet zo op de voorgrond — die zich bekommeren over de gang van de mensheidsontwikkeling, die menen daar zicht op te hebben en waarin verschillende wilsrichtingen bestaan, zoals dat in de politiek ook het geval is? Daar is alles openbaar en denken we niet aan bepaalde complotten, wanneer in de politiek een beleid wordt gevormd en wordt uitgevoerd. Maar is het nu werkelijk zo absurd om te denken dat er nog andere groeperingen zijn die vanuit verschillende wilsrichtingen ideeën vormen over hoe de mensheidsontwikkeling op aarde moet worden bestuurd, wat betreft de politiek, maar ook wat betreft de wetenschap en wat betreft de economie. Misschien zelfs wat betreft de spiritualiteit? Misschien ook goede wilsrichtingen? Geheime wilsrichtingen? Er komen enkele groeperingen naar voren, die laten zich in hun streven zien. Maar zijn er ook geheime wilsrichtingen?

Wanneer je dat niet onaannemelijke acht — maar dan ben je dus al een complotdenker, en wie wil dat nou zijn, want dat is ontering van je redelijkheid — dan komt natuurlijk de vraag op: hoe worden deze wilsrichtingen tenslotte verwerkelijkt? Hoe gaat dat?

Nu is het wel duidelijk, dat wanneer zoiets bestaat dit niet openbaar is. En de beste manier om dat zo te houden is, om ieder die maar op het idee komt dat er zoiets zou kunnen bestaan, zo belachelijk te maken dat diens stem in het wereldbestel geen enkele waarde meer heeft.

Zo zou het juist op de weg van die geheime wilsrichtingen zelf liggen om ervoor te zorgen dat het complotdenken als idioot of crimineel wordt verklaard. Zo kun je het dan ook andersom zien en zeggen: Het feit dat men het zo ver heeft gedreven dat je direct met een bepaalde visie kunt afrekenen wanneer er maar een zweem van complotdenken in is, kan als bewijs worden gezien voor het feit dat er geheime complotten bestaan.

Ik loop nu natuurlijk zelf het risico om in die groep weggezet te worden, maar dat risico heb je als spiritueel denkend mens sowieso, dus ik neem dat dan maar en ik zal volgende keer op dit thema verder mijn gedachten ontplooien.